Вялікая работа праводзіцца ў архіўных установах рэспублікі. За перыяд следства праведзена больш за 2 000 аглядаў, падчас якіх былі выяўлены архіўныя дакументы, якія сведчаць аб масавым знішчэнні мірнага насельніцтва, спаленні населеных пунктаў і згоне ў рабства.
Дадаткова ўстаноўлены месцы масавага знішчэння і пахавання, якія раней не былі вядомыя і не даследаваліся. Так, напрыклад, у Брэсцкай вобласці на падставе паказанняў сведак устаноўлена 4 месцы, у кожным з якіх можа быць пахавана больш за 100 чалавек. У Віцебскай вобласці з допытаў усталяваныя 2 месцы, у якіх можа знаходзіцца больш за 200 чалавек у кожным. У Гомельскай вобласці-4 месцы, у якіх можа быць пахавана ад 100 да 3 000 чалавек. У Магілёўскай вобласці-не менш за 2 месцы, у якіх можа быць пахавана ад 300 да 1 000 чалавек. Аналагічныя месцы пахаванняў устаноўлены і ў іншых абласцях рэспублікі.
У 2021 г., з моманту ўзбуджэння крымінальнай справы, праведзены раскопкі ў 12 месцах. У агульнай складанасці вынятыя астанкі больш за 2 200 чалавек.
Напрыклад, на тэрыторыі Мінскага раёна паблізу ўрочышча Уручча знаходзяцца не менш за 7 месцаў масавага пахавання часу акупацыі нацысцкай Германіяй. Колькасць пахаваных у гэтай мясцовасці можа дасягаць больш за 38 000 чалавек. У цяперашні час выяўлены і выкрыты адзін з сямі участкаў, у якім, па архіўных звестках, пахавана больш за 8 000 чалавек. Разам з мірным насельніцтвам тут знішчаліся і ваеннапалонныя.
Таксама праводзяцца раскопкі (у зімовы час працы прыпыненыя) месца масавага пахавання часоў Вялікай Айчыннай вайны ў лясным масіве паблізу 9-га кіламетра Чарнігаўскай шашы ў Гомельскім раёне.
Першапачаткова была выяўленая яма з касцянымі парэшткамі. У ходзе далейшага абследавання ляснога масіву выяўленыя 34 месцы пахавання, у якіх утрымліваюцца касцяныя астанкі. У перыяд з 06.10.2021 па 23.11.2021 пры правядзенні агляду месца здарэння вынятыя астанкі не менш за 400 чалавек. Таксама выяўленыя і канфіскаваныя шматлікія прадметы ўжытку, асабістыя рэчы загінулых.
Канфіскаваныя прадметы дазваляюць з упэўненасцю сказаць пра тое, што гэта былі мірныя грамадзяне – фрагменты грабянцоў, ключы, манеты, грамадзянскі абутак, гузікі.
Выяўленыя ў яме гільзы і кулі германскай вінтоўкі Маўзер, а таксама абойма гэтай вінтоўкі сведчыць аб расстрэлах. На гільзах захавалася досыць выразная маркіроўка, якая дазваляе вызначыць год выпуску патронаў – 1942-1943 гг.
Падчас следства ўстаноўлена, што людзей збіралі ў спецыяльны лагер, размешчаны ў прадмесці Гомеля – «Манастырку», а затым партыямі вывозілі ў Навабеліцкі лес, дзе расстрэльвалі. Расстрэлы ў вялікай сакрэтнасці ажыццяўлялі толькі германскія, спецыяльныя айнзацгруппы. Масавы характар расстрэлы мірных савецкіх грамадзян прынялі ў кастрычніку-лістападзе 1941 г.
Генацыд беларускага народа-справа, якая патрабуе актыўнага прыцягнення да яго расследавання ў тым ліку замежных партнёраў.
Па гэтай крымінальнай справе было накіравана 47 запытаў у 17 дзяржаў аб аказанні прававой дапамогі. Літва і Латвія адмовілі ў аказанні прававой дапамогі па крымінальнай справе. На іх думку, выкананне просьбаў нібыта нанясе шкоду суверэнітэту і бяспецы іх дзяржаў.
Такая пазіцыя названых прыбалтыйскіх рэспублік сведчыць не толькі аб ігнараванні сваіх міжнародных абавязацельстваў, але і адкрытым дапамаганні ва ўкрывальніцтве ваенных злачынцаў, элементарным адмаўленні правоў чалавека і каштоўнасці чалавечага жыцця.
Генеральнай пракуратурай арганізавана стварэнне міжведамасных груп і камісій, мэтай дзейнасці якіх з'яўляецца поўнае і аб'ектыўнае даследаванне абставінаў генацыду беларускага народа і ўвекавечанне памяці яго ахвяр.
Генацыд - гэта не толькі фізічнае наўмыснае знішчэнне людзей, але і мэтанакіраванае знішчэнне культурнага і эканамічнага патэнцыялу народа, вынікаў яго працы і творчай спадчыны.
Па гэтай прычыне была створана міжведамасная рабочая група па разліку ўрону, нанесенага дзеяннямі нацысцкіх злачынцаў на тэрыторыі БССР у гады Вялікай Айчыннай вайны. Праца камісіі, якая ажыццяўляецца пад кіраўніцтвам Дзяржаўнага камітэта па маёмасці, дазволіць ацаніць сапраўдны ўрон, прычынены народнай гаспадарцы рэспублікі нацысцкімі злачынцамі і іх памагатымі, а таксама запатрабаваць ва ўстаноўленым парадку яго кампенсацыі.
Адначасова з гэтым пад кіраўніцтвам Міністэрства культуры актывізавана дзейнасць Камісіі па выяўленні, вяртанні, сумесным выкарыстанні і ўвядзенні ў навуковы і культурны абарот культурных каштоўнасцей, якія апынуліся за мяжой Рэспублікі Беларусь.
Генеральнай пракуратурай у рамках расследавання крымінальнай справы па факце здзяйснення нацысцкімі злачынцамі і іх памагатымі ў гады Вялікай Айчыннай вайны і пасляваенны перыяд генацыду беларускага народа не толькі прымаюцца меры да ўстанаўлення асоб, якія маюць дачыненне да злачынстваў, іх крымінальнага пераследу, але і праводзяцца мерапрыемствы, накіраваныя на захаванне гістарычнай памяці аб масавым знішчэнні грамадзянскага насельніцтва і забеспячэнні ідэалагічнай пераемнасці пакаленняў.
Для рэалізацыі названых мэт па ініцыятыве Генеральнай пракуратуры ажыццяўляецца стварэнне ў музейных установах рэспублікі экспазіцый, прысвечаных ахвярам генацыду беларускага народа, у тым ліку з выкарыстаннем матэрыялаў, атрыманых у рамках расследуемай крымінальнай справы.
У прыватнасці, запланавана стварэнне перасоўнай экспазіцыі» генацыд беларускага народа " для экспанавання ва ўсіх рэгіёнах краіны.
Хтосьці можа задацца пытаннем-Навошта трэба цяпер варушыць мінулае, вярэдзіць ледзь зарубцавалі рану, нанесеную нашай краіне падзеямі Вялікай Айчыннай вайны?
Адказ на гэтае пытанне, у першую чаргу, абумоўлены неабходнасцю ўстанаўлення ўсіх ахвяр нацысцкай агрэсіі, недапушчэння іх забыцця. Таму што калі не зрабіць гэта цяпер, то праз гады выявіць праўду будзе цяжэй: нас пакінуць Апошнія сведкі і відавочцы тых гадоў, магілы зарастуць лясамі, а асобныя палітычныя дзеячы атрымаюць яшчэ больш магчымасцяў для тлумачэння гісторыі на свой лад.
Разумеючы, што ідэалагічную аснову, якая ўмацоўвае нашу дзяржаўнасць, складае гістарычная праўда пра подзвіг савецкага (у тым ліку беларускага) народа ў Вялікай Айчыннай вайне, з боку асобных дзяржаў ажыццяўляюцца спробы скажэння гісторыі, нівелявання ролі народаў СССР у выратаванні свету ад карычневай чумы.
Акрамя таго, нашы нядобразычліўцы ведаюць пра дачыненне іх продкаў (частка з якіх да гэтага часу пражываюць у заходніх дзяржавах) да масавага знішчэння беларусаў і прадстаўнікоў іншых нацыянальнасцяў у перыяд Вялікай Айчыннай вайны і пасляваенны час. У тым ліку таму гэтымі дзяржавамі разгорнута інфармацыйная вайна, накіраваная на скажэнне гістарычных падзей.
У мэтах захавання гістарычнай справядлівасці, ліквідацыі белых плям гісторыі, умацавання канстытуцыйнага ладу і нацыянальнай бяспекі дзяржавай прадпрымаецца шэраг сістэмных мер па недапушчэнні фальсіфікацыі вынікаў Вялікай Айчыннай вайны. Гэтыя меры, апроч іншага, безумоўна накіраваны на ўмацаванне беларускай дзяржаўнасці.
Закон аб генацыдзе беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны
Па ініцыятыве Генеральнай пракуратуры Палатай прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь у студзені 2022 г.прыняты Закон «аб генацыдзе беларускага народа» (далей – Закон).
Канстытуцыйны суд прызнаў Закон аб генацыдзе беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны і пасляваенны перыяд адпаведным Асноўнаму закону Рэспублікі Беларусь.
Ён накіраваны на далейшае заканадаўчае забеспячэнне абароны фундаментальных каштоўнасцяў беларускага народа, недапушчэнне рэабілітацыі нацызму, усталяванне дзейсных бар'ераў на шляху спроб фальсіфікацыі падзей і вынікаў Другой сусветнай вайны, супрацьдзеянне неанацысцкім праявам у сучасным беларускім грамадстве.
У прэамбуле адзначаецца, што Закон прыняты ў мэтах захавання памяці пра мільёны савецкіх грамадзян, якія сталі ахвярамі ў гады
Вялікай Айчыннай вайны і пасляваенны перыяд. Ён накіраваны на заканадаўчае забеспячэнне абароны фундаментальных каштоўнасцей беларускага народа, устанаўленне дзейсных бар'ераў на шляху спроб фальсіфікацыі падзей і вынікаў Другой сусветнай вайны, дачу справядлівай ацэнкі злачынствам нацысцкіх злачынцаў і іх памагатых, нацыяналістычных фарміраванняў у гады Вялікай Айчыннай вайны і пасляваенны перыяд.
Упершыню на заканадаўчым узроўні прызнаецца факт генацыду беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны і (або) пасляваенны перыяд. У артыкуле 1 Закона ўстанаўліваецца, што здзейсненыя нацысцкімі злачынцамі і іх памагатымі, нацыяналістычнымі фарміраваннямі ў гады Вялікай Айчыннай вайны і пасляваенны перыяд злачынствы, накіраваныя на планамернае фізічнае знішчэнне беларускага народа шляхам забойства і іншых дзеянняў, якія прызнаюцца генацыдам у адпаведнасці з заканадаўчымі актамі і нормамі міжнароднага права, з'яўляюцца генацыдам беларускага народа.
Дакументальна ўстаноўлена, што ў ходзе Вялікай Айчыннай вайны і ў пасляваенны перыяд на тэрыторыі БССР і іншых дзяржаў праводзілася планамерная палітыка знішчэння мірнага насельніцтва шляхам масавых забойстваў, наўмыснага стварэння жыццёвых умоў, разлічаных на яго фізічнае вынішчэнне, ажыццяўляліся карныя аперацыі, гвалтоўная дэпартацыя для выканання прымусовых работ, ствараліся месцы прымусовага ўтрымання насельніцтва, канцэнтрацыйныя лагеры і лагеры смерці, практыкаваліся жахлівыя медыцынскія досведы, у тым ліку над непаўналетнімі. Так, па плане " Ост " у Беларусі прадугледжвалася знішчыць або выселіць на ўсход 75 працэнтаў насельніцтва, непрыдатнага, з пункту гледжання гітлераўцаў, па так званых расавых і палітычных ацэнках, 25 працэнтаў падлягала здранцвенню і выкарыстанню ў якасці сельскагаспадарчых рабоў.
Надзвычайнай дзяржаўнай камісіяй па ўстанаўленню і расследаванню злачынстваў нямецка-фашысцкіх захопнікаў і іх саўдзельнікаў і нанесенай імі шкоды грамадзянам, калгасам, грамадскім арганізацыям, дзяржаўным прадпрыемствам і ўстановам СССР, было ўстаноўлена, што на акупаванай тэрыторыі БССР нацысты стварылі больш за 260 лагераў смерці для знішчэння ваеннапалонных і грамадзянскага насельніцтва. Мінску і яго ваколіцах іх было 9, дзе знішчана больш за 400 000 чалавек: лагер смерці Трасцянец (знішчана больш за 206 500 чалавек); лагер паблізу д. Масюкоўшчына (больш за 80 000 чалавек); лагер на вуліцы Шырокай (20 000 чалавек). Да цяперашняга часу дакладная колькасць ахвяр і іх асобы не ўстаноўлены.
За 1941-1944 гг.акупанты правялі на тэрыторыі Беларусі больш за 140 буйных карных аперацый, падчас якіх было спалена каля 9 200 вёсак і вёсак Рэспублікі, з іх 5 295 падзялілі лёс Хатыні, гэта значыць былі знішчаны разам з усім або часткай насельніцтва. Са спаленых вёсак 186 так і не адрадзіліся. У Віцебскай і Мінскай абласцях некаторыя населеныя пункты спальваліся па некалькі разоў.
На працягу першай паловы 1944 г. акупацыйная палітыка генацыду і выпаленай зямлі на тэрыторыі Беларусі дасягнула сваёй найвышэйшай кропкі. Жахлівыя злачынствы здзейснілі нацысты ў сотнях населеных пунктаў Беларусі. Так, у В.Ола Парыцкага раёна 14 студзеня 1944 г. карны атрад сагнаў у дамы жыхароў з сямі навакольных населеных пунктаў. Гітлераўцы расстралялі і спалілі 1 758 чалавек, у тым ліку 950 дзяцей і 508 жанчын.
На працягу трох гадоў акупацыі нацысты чынілі на тэрыторыі Беларусі зверствы. Згодна з высновамі надзвычайнай Дзяржаўнай камісіі па ўстанаўленні і расследаванні злачынстваў нямецка-фашысцкіх захопнікаў і іх саўдзельнікаў на часова акупаванай савецкай тэрыторыі, БССР страціла за гады вайны больш за палову свайго нацыянальнага багацця. Прамы ўрон, прычынены германскімі захопнікамі народнай гаспадарцы Беларусі, склаў 75 млрд. рублёў (у цэнах 1941 г.). Акупанты ператварылі гарады і вёскі Беларусі ў груды руінаў. Яны разбурылі і разрабавалі на тэрыторыі Рэспублікі 209 з 270 беларускіх гарадоў і раённых цэнтраў, знішчылі 10 338 прадпрыемстваў, што склала 85 працэнтаў ад іх даваеннай колькасці, абрабавалі і спустошылі больш за 10 тысяч калгасаў, 92 саўгасы і 316 машынна-трактарных станцый. Вывезлі ў Германію 90 працэнтаў станочнага абсталявання. Амаль тры мільёны чалавек (34 адсоткі даваеннага насельніцтва) пазбавіліся прытулку.
З Беларусі ў Германію было сагнана 399 474 чалавекі, з якіх дзясяткі тысяч загінулі, не вытрымаўшы жорсткіх умоў эксплуатацыі. Не менш за 1,4 мільёна чалавек былі знішчаныя ў месцах прымусовага ўтрымання грамадзянскага насельніцтва. За гады вайны Рэспубліка страціла каля 3 мільёнаў чалавек, або кожнага трэцяга свайго жыхара.
Значнае месца ў абвінавачванні нацызму міжнародным ваенным трыбуналам у Нюрнбергу (Германія), якія праходзілі з 20 лістапада 1945 г.па 1 кастрычніка 1946 г., займалі матэрыялы і дакументы аб злачынствах, учыненых нацыстамі і іх памагатымі на тэрыторыі Беларусі.
Генацыд у дачыненні да беларускага народа працягнуўся і ў пасляваенны час удзельнікамі нацыяналістычнага падполля на тэрыторыі Польшчы, Беларускай ССР, Украінскай ССР і прыбалтыйскіх рэспублік. Баявыя аперацыі па ліквідацыі нацыяналістычнага падполля на тэрыторыі Беларускай ССР, Украінскай ССР і прыбалтыйскіх рэспублік ажыццяўляліся ў перыяд з 1 студзеня 1944 г. па 31 снежня 1951 г.
У студзені 1946 г.атрад т. зв. «праклятых салдат» на чале з Р. Райсам (па мянушцы «Буры») у раёне г. Беластока на працягу некалькіх дзён затрымліваў і рабаваў мясцовых жыхароў праваслаўнага веравызнання. Адпускалі толькі тых, хто ўмеў перахрысціцца па каталіцку і прачытаць малітву «Ойча наш» па-польску. Падчас гэтай акцыі генацыду было спалена 5 вёсак і забіта па этнічнай прыкмеце 79 праваслаўных беларусаў, у тым ліку жанчын, дзяцей, старых. 30 студзеня 1946 г.у лесе ля в. старыя Пухалы 30 беларусаў былі забітыя «праклятымі салдатамі» з асаблівай жорсткасцю – абухом сякеры. 31 студзеня 1946 г. «праклятыя салдаты» напалі на в. Залешаны і В. Волька-Выганоўская, дзе забілі 16 мясцовых жыхароў, уключаючы жанчын і дзяцей. 2 лютага 1946 г. незаконнае ўзброенае фарміраванне бурага спаліла Д.Зані і д. шпакі, забіўшы больш за 30 жыхароў.
Гэтыя і многія іншыя факты генацыду беларускага народа ваеннага і пасляваеннага перыядаў не ў поўнай меры вядомыя сучаснаму пакаленню, што стварае пажыўнае асяроддзе для адраджэння ідэй неанацызму, супрацьпраўнай дзейнасці пад сімволікай нацысцкіх памагатых.
Таксама Законам на Генеральную пракуратуру ўскладаецца паўнамоцтва прымаць дадатковыя меры па ўсебаковым, поўным і аб'ектыўным даследаванні абставінаў генацыду беларускага народа, усталяванню асоб, якія маюць дачыненне да яго здзяйснення, і іх крымінальнага пераследу (артыкул 3 Закона).
Акрамя таго, законам уведзеная крымінальная адказнасць за публічнае адмаўленне генацыду беларускага народа, у тым ліку праз размяшчэнне інфармацыі ў СМІ альбо ў Інтэрнэце.
Ушанаванне памяці ахвяр генацыду беларускага народа ў гады
Вялікай Айчыннай вайны
26 лютага 2021 г. пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь зацверджана Дзяржаўная праграма «увекавечанне памяці аб загінуўшых пры абароне Айчыны» на 2021-2025 гг.
Мэтай Дзяржаўнай праграмы з'яўляецца ўвекавечанне загінуўшых пры абароне Айчыны і захаванне памяці аб ахвярах войнаў. Рэалізацыя Дзяржаўнай праграмы спрыяе захаванню ваенна-гістарычнай спадчыны беларускага народа, грамадзянска-патрыятычнаму выхаванню, выкананню міжнародных пагадненняў у ваенна-мемарыяльнай сферы.
На рэалізацыю мерапрыемстваў Дзяржаўнай праграмы плануецца выдзяленне фінансавых сродкаў у памеры
9 225 213 рублёў.
Дзяржаўная праграма ўключае ў сябе комплекс мерапрыемстваў, уключаючы:
ўладкаванне, змест, бягучы і капітальны рамонт воінскіх пахаванняў і пахаванняў ахвяр войнаў, мемарыяльных комплексаў, месцаў баявой і вайсковай славы; Стварэнне і ўстаноўка твораў манументальнага мастацтва,
прысвечаных падзеям ваеннай гісторыі; правядзенне архіўна-даследчых работ у архіўных, музейных і іншых установах Рэспублікі Беларусь у мэтах збору (удакладнення) звестак аб месцах знаходжання няўлічаных воінскіх пахаванняў; правядзенне пошукавай работы па ўстанаўленні дадзеных аб загінуўшых вязнях лагера і іх захаванне ў электроннай " кнізе
Памяці ахвяр лагера смерці "Трасцянец"; правядзенне арганізацыйных, ваенна-патрыятычных і іншых мерапрыемстваў, накіраваных на папулярызацыю пошукавай работы, прыцягненне да яе членаў грамадскіх аб'яднанняў і грамадзян; ВЫРАБ І набыццё сувенірнай, узнагароднай прадукцыі, прысвечанай памятным датам ваеннай гісторыі, ушанаванню загінуўшых пры абароне Айчыны і захаванню памяці аб ахвярах войнаў» падрыхтоўка і выданне паліграфічнай прадукцыі, звязанай з
падзеямі ваеннай гісторыі на тэрыторыі краіны, пошукавай працай; арганізацыя і правядзенне палявых пошукавых работ; удзел у мерапрыемствах грамадзянска-патрыятычнага выхавання, якія праводзяцца мясцовымі выканаўчымі і распарадчымі органамі, дзяржаўнымі арганізацыямі; пахаванне астанкаў загінуўшых пры абароне Айчыны і ахвяр
войнаў, выяўленых у ходзе правядзення палявых пошукавых работ.
Выкананне мерапрыемстваў Дзяржаўнай праграмы ажыццяўляецца ў планавым парадку.
Распачаты Генеральнай пракуратурай крымінальны працэс па расследаванні фактаў генацыду дазволіць усталяваць канкрэтных асоб з ліку германскіх захопнікаў і іх памагатых, якім удалося пазбегнуць адказнасці за забойствы мірных жыхароў, здзекі і катаванні ў канцлагерах і гета, масавы згон грамадзянскага насельніцтва ў рабства.
Следчай групай ажыццяўляецца праца з архіўнымі дакументамі, тысячамі крымінальных спраў у дачыненні да нацысцкіх злачынцаў. Праводзяцца экспертныя даследаванні, звязаныя з выяўленнем масавых пахаванняў, працягваюцца мерапрыемствы па ўсталяванні жывых сведак генацыду, абароне іх правоў і законных інтарэсаў, увекавечанні памяці загінуўшых.
У ходзе расследавання праводзяцца пошукавыя мерапрыемствы, у тым ліку раскопкі ў месцах масавага знішчэння насельніцтва.
Страшным пацвярджэннем зверстваў фашыстаў з'явіліся і вынікі правядзення ў 2021 г.пошукавых работ у Лагойскім, Мінскім, Гомельскім раёнах.
Даведачны.
Аб'ект правядзення палявых пошукавых работ № 122 (паўночны захад г.Лагойска).
Лагойск быў захоплены германскімі войскамі 2 ліпеня 1941 г., акупацыя доўжылася 3 гады – да 2 ліпеня 1944 г.
28 жніўня яўрэям старэйшага ўзросту было загадана з'явіцца на цэнтральную плошчу. Затым іх накіравалі калонай на ўскраіну да падножжа ўзгорка і загадалі выкапаць роў. Людзі палічылі, што рылі акопы. Раніцай 30 жніўня 1941 г.усім габрэям зноў было загадана сабрацца на плошчы. Было абвешчана, што іх перасяляюць у д.Гайна.
У акце надзвычайнай камісіі ад 8 кастрычніка 1944 г.пазначана «30 жніўня 1941 г. быў зроблены масавы расстрэл яўрэйскага насельніцтва гарадскога пасёлка Лагойск. На расстрэл з Лагойска накіроўвалі групамі. У першай групе адпраўляліся жанчыны з груднымі дзецьмі і падлеткамі, У другой групе былі жанчыны сярэдніх гадоў і старой, у трэцяй групе былі мужчыны, старыя і хворыя, хто не мог ісці пешшу, грузілі на аўтамабілі і дастаўлялі да месца расстрэлу. На месцы расстрэлу спярша распраналі да ніжняй бялізны, загадвалі класціся ў загадзя падрыхтаваную вялікую яму ўніз тварам і пасля чаго расстрэльвалі з аўтаматаў.
Такім чынам, толькі ў адзін дзень было расстраляна
1 200 чалавек».
Аб'ект правядзення палявых пошукавых работ № 168 (лясны масіў на 9 км Маскоўскай шашы).
Падставай для пачатку правядзення пошукавых работ у дадзеным раёне стала інфармацыя з акта надзвычайнай камісіі ад 22 ліпеня 1944 г, у якім пазначана, што «пры раскопках 10 ям-магіл у Мінскім раёне выяўленыя астанкі загінулых, закапаныя ў ямах:
Яма № 1 даўжынёю 21 метр, шырынёй 4 метры, глыбінёй 5 метраў, колькасць загінулых 8 400 чал.
Яма №2 даўжынёю 20 метраў, шырынёй 5 метраў, глыбінёй 4 метры, колькасць загінулых 8 000 чал.
Яма № 3 даўжынёю 35 метраў, шырынёй 5 метраў, глыбінёй 4 метры, колькасць загінулых 14 000 чал.
Разам: усяго загінулых 57 418 чал.
У ямах 3, 4, 5 выяўленыя попел і рэшткі костак. Ва ўсіх ямах, дзе апазнаныя парэшткі, выяўленыя не зусім спарахнелыя адзенне, абутак, хатняе начынне».
Усяго толькі за перыяд з мая па лістапад 2021 г.сіламі падраздзяленняў пошукавай вайсковай часткі Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь праведзены палявыя пошукавыя работы на 81 раней невядомым месцы пахаванняў, у тым ліку, у рамках расследавання крымінальнай справы; на 13 месцах масавых пахаванняў ахвяр вайны. Выяўленыя тысячы парэшткаў грамадзянскага насельніцтва.
Занадта дарагой цаной дасталася свабода роднай зямлі нашаму народу. На сённяшні дзень у Рэспубліцы Беларусь на дзяржаўным уліку знаходзіцца 1 518 пахаванняў ахвяр вайны, у якіх спачываюць астанкі больш за 1 мільён дзяцей і старых, мужчын і жанчын, якія падвергліся генацыду ў самым жудасным яго праяве. І гэтая трагічная лічба далёка не канчатковая.
З красавіка 2022 г.у рамках расследавання крымінальнай справы далейшыя пошукавыя мерапрыемствы ўжо спланаваныя на 26 аб'ектах.
Звесткі з крымінальнай справы дазволяць паставіць перад міжнароднымі арганізацыямі пытанне аб прызнанні Беларусі пацярпелай ад генацыду, а таксама спыніць далейшыя спробы абясцэніць гістарычныя факты.